شهر بطحاءشهر بطحاء، در مغرب اوسط از توابع ناحیه تاهرت که از آن‌جا تا تلمسان ۳ یا ۴ روز راه بود. [۲]
محمد مقدسی، احسن التقاسیم، ج۱، ص۲۱۸، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.
۱ - حوادث شهر بطحاءمحمد ابن تومرت در ۵۱۳ق/۱۱۱۹م به هنگام بازگشت از مشرق ۳ روز با یاران خود در بطحاء اقامت کرد و سپس سفر خود را به سوی فاس ادامه داد. آن‌گاه که عبدالمؤمن خلیفه موحدی قدرت را در دست گرفت، بطحاء را توسعه داد و در عمران و آبادانی آن کوشید. [۳]
محمد و محمداخضر حجی، حاشیه بر وصف افریقیا، ج۲، ص۲۷-۲۸.
[۴]
علی بیذق، اخبار المهدی ابن تومرت و ابتداء دولة الموحدین، ج۱، ص۵۸ -۵۹، به کوشش لوی پرووانسال، پاریس، ۱۹۲۸م.
دشت وسیع بطحاء مرکز اصلی کشت گندم به شمار می‌آمد که از این راه درآمد سرشاری عائد پادشاهی تلمسان می‌شد. [۵]
حسن بن محمد وزان لئون افریقی، وصف افریقیا، ج۲، ص۲۷-۲۸، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت، ۱۹۸۳م.
در سده ۸ق/۱۴م به سبب استیلای ابوالحسن مرینی بر بطحاء و نیز انقراض سلسله بنی زیان در تلمسان، این شهر رو به ویرانی نهاد و به تدریج خالی از سکنه شد.۲ - آبادانی دوبارهبعدها عارفی با یاران خود در آن‌جا سکنی گزید. آنان که با دامپروری و کشاورزی امرار معاش می‌کردند، نقش بسزایی در آبادانی مجدد منطقه داشتند. شهرت آن عارف به تدریج در سراسر آسیا و آفریقا پیچید و بر جمع مریدانش افزوده شد؛ چندان‌که ۵۰۰ تن با او در بطحاء به سر می‌بردند و همه ساله شمار فراوانی به قصد دیدار وی با نذورات و هدایای خود به بطحاء روی می‌نهادند. [۶]
حسن بن محمد وزان لئون افریقی، وصف افریقیا، ج۲، ص۲۸-۲۹، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت، ۱۹۸۳م.
امروزه ویرانه‌های بطحاء در مسیر بزرگ‌راه تلمسان به الجزیره به چشم می‌خورد. [۷]
محمد و محمداخضر حجی، حاشیه بر وصف افریقیا، ج۲، ص۲۸.
۳ - فهرست منابع(۱) علی ابن اثیر، الکامل فی التاریخ. (۲) محمد ابن سعد، کتاب الطبقات الکبری، به کوشش زاخاو، لیدن، ۱۳۲۲- ۱۳۲۵ق. (۳) محمد ابن عبدالمنعم حمیری، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۵م. (۴) عبدالله ابن قتیبه، عیون الاخبار، بیروت، ۱۳۴۳ق/ ۱۹۲۵م. (۵) اسماعیل ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م. (۷) محمد ازرقی، اخبار مکة، به‌کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۲-۱۳۵۷ق. (۸) علی بیذق، اخبار المهدی ابن تومرت و ابتداء دولة الموحدین، به کوشش لوی پرووانسال، پاریس، ۱۹۲۸م. (۹) محمد و محمداخضر حجی، حاشیه بر وصف افریقیا. (۱۰) حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م. (۱۱) محمد دمشقی، نخبة الدهر، ترجمة حمید طبیبیان، تهران، ۱۳۵۷ش. (۱۲) محمد ذهبی، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدابلسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. (۱۳) محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری. (۱۴) عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱۵) جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۷م. (۱۶) حسن بن محمد وزان لئون افریقی، وصف افریقیا، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت، ۱۹۸۳م. (۱۷) علی مسعودی، مروج الذهب، به کوشش باربیه دو منار و پاوه دو کورتی، پاریس، ۱۸۷۱م. (۱۸) محمد مقدسی، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م. (۱۹) یاقوت حموی، معجم بلدان. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بطحاء»، شماره۴۹۱۹. |